Juali e ri briganti

Natru juarnu Juali ha sagghjiutu subbra u pedi i d’amura chi si trova d’aru Scifu e ssi ndi stavia faciandu na bella manciata qundu a nnu certu puntu su arrivati i briganti.

Propria sutta chir’arvulu avianu pinzatu i si ripusari ppi manciari e ssi spartiri na quadara i sordi ch’avianu arrubbatu propria chira matina.

Juali u sapia cchi pisci pijiari e ra cosa cchijù brutta era ca doppu na pocu l’avia vinuta puru na grandi pisciata e nnu riusciva cchijù a stari senza i si sbacantari. Aspetta, aspetta, chiri pezzi i galera i ddra ssutta u ssi ‘ndi vulianu jiri. A nnu certu puntu Juali u cci la fatta cchjiù, s’ha sbuttunatu a vrachetta e ss’ha misu a ra fari duvi si truvava.

I briganti ch’eranu i sutta s’anu sintutu vagnari e s’hanu pinzatu ch’era n’aciaddru; allura u capu ha pijiatu a bumbarda e s’ha misu a sparari pallini a casacciu.

Juali, a chiru puntu ppi si guardari i du chjumbu chi arrivava ha cuminciatu ad abballari i na cima all’atra ccu nu fragalasciu chi vi ammaginari e mintiandu nu pedi sparu a ra fini è cadutu cuami na famazza propria subba a quadara i di sordi.

I briganti u tta pischi… chini miagghjiu putia fujiri, i na minzina e ddi natra, pinsandu cu ssi sà cchi d’era chira cosa chera caduta.

Juali, doppu chi s’ha riuscitu a s’azari, tuttu sdorganatu, ha vistu chira quadara chjina i sordi e nnu cci’ha pinzatu dua voti: s’ha carricatu a quadara ncuaddru e ssi nd’è gghjiutu a ra casa a cci cuntari tuttu chiru ch’era successu a mmammasa.

A mamma ha prima cosa c’ha pinzatu era s’ammucciari tutti chiri sordi ma pua l’ha vinutu subitu a mmenti c’u figghjiu, ciuatu cum’era, era capaci i du jiri a cuntari a tuttu u pajsi. Subbitu ha cuminciatu a s’arraccumandari:

“Vidi ppi nnu ru dici ad ancunu, ca pua si pensanu ca l’amu arrubbati e n’arrestanu!”

Ma siccomi u sapia cha Juali u riusciva da stari citu ha cuminciatu a vervariari subba cuami a putija cunsari chira faccenda. Allura ha fattu na pinzata: Ha sagghjiutu subb’a casa ccu na sporta i ficu e passuli e quandu Juali ha nisciutu fora i da porta a cuminciatu a cci jittari ncuaddru.

Juali, cuami ha vistu cadiri tutti chiri ficu e passuli ha subitu pinsatu ca stavianu chiuviandu, e ppi nnu d’arimiagghjiu si squagghjiavanu s’adi arrimiscatu a ri cugghjiri. Quandu mammasa ha scindutu i subb’a casa Juali tuttu cuntiantu cci l’ha mustrati e cci’ha cuntatu tuttu chiru ca era successu diciandu:

“Oi mà, mentri ca tu iari fora subba a casa nostra hanu chjuvutu ficu ccu passuli!”

Mammasa allura cci’ha rispundutu:

“Juà, sugnu cuntenta figgjiarì, ma tu mò u ru diri a nuddru sinnò pua tutti vuanu viniri a ra casa nostra quandu chjiova”

Cuami cci’avissi dittu… appena Juali ha gghjiutu ara gghjiazza subitu s’ha misu a cuntari a tutti chiri c’ascuntava u fattu i da quadara i di sordi. Menu mali ca quandu cci dicianu quand’era successu iddru prontamenti rispundia:

“Chiru juarnu chi chjuvianu ficu e passuli”

E tutti si mintianu a ridiri e pinzavanu a ra ciotija i Juali.

Juali e ru cantalanotti

Era na sira i cannalivari.’ A mamma’i Juali avia d’ammazzatu’nu gaddru a l’ha cuottu cu’ ri maccarruni; quandu s’è ricugghjiutu Juali s’hanu assittatu mpacianza i Ddia e ssi l’ hanu mangiatu tuttu e ss’hanu spruppatu l’ossa i nu modu tali ca i cani ammianz’a via u ri mancu adduravanu.

Ija mi truvava d’a passari i chira via e d’aiu sintutu n’adduru chi u bbi dicu, Juali e mammasa m’hanu vistu passari ma u ss’hanu dignatu i mindi mbitari mancu nu muarzu… ma vinimu a nnua…

Doppu mangiatu Juali ha dittu a ra mamma:

“Oi ma, cumu si chiama chissu chi n’amu mangiatu?

“ A mamma, ccu tanta pacianza cci’ha rispundutu:

“Figgjiarì, chissu è’nu cantaranotti”.

A sira doppu Juali, mentri ca si ricuggjia d’ara casa ha sintutu ‘n uamu mbriacu chi cantava ammienz’a via, senza cci pinsari dua voti s’ha jiundatu e l’had’ammazzatu. Pua si l’ha carricatu ncuaddru e l’ha purtatu a ra mamma diciandu:

“Ccu chissu cantaranotti cci manciamu n’annu”.

Mammasa, cuami l’ha vistu s’a misa a gridari:

“Ciuotu, chissu era’n’uamu e.no’ nu cantalanotti”.

Juali ha dittu:

“Oi mà, via, u tti prioccupari, ‘u mintu intra nu saccu e ru vaju a jittari a ra timpa”.

E accussì ha fattu. Ppi ra via Juali had’ascuntatu’ n’uamu chi purtava n’atru saccu, e cci’ha dumandatu:

“Cumpa’, chi puorti intra su saccu”? E chiru ha rispundutu:

“Puartu ‘nu puorcu”.

Juali allura senza cci pinzari dua voti cci’ha dittu:

“Vulimu canciari”?

Chiru sbinturatu, ha vistu ca u saccu i Juali era cchjiù gruassu e pinsandu ca facia l’affari, senza cci pinsari n’atri dua voti ha rispundutu ca si putija fari. Juali è jutu lestu lestu a ra casa duvi mammasa, e cci’ha cuntatu u fattu:

“Mà, mint’a quadara ca u pilamu e pua nu facimu a sazizzi. Intantu però chiud’a porta ca vaju a fari ‘na mbasciata”.

E’ jutu duvi a chiru chi cci”avia datu ‘u saccu cu’ ru muartu, a cci’ha dittu:

“Ma cchi d’ ha’ fattu? Mo ti cuanzu ju ca vaju duvi ‘u giudici e tti faazu arristari”.

Chiru tuttu ciangiandu cci’,ha dittu:

“U’ diri nenti ca ti dugnu cinquanta ducati, però ma fari u piaciri i du jiri a jittari a ra timpa c’a mmia mi tremanu i gambi i da paura”.

Accussí Juali s’ha piggjiatu ‘u muartu e cinquanta ducati. Doppu è jutu a ra porta i du cumbiantu, l’ha cacciatu i du saccu, l’ha misu alladdrirta appuggiatu a ra porta, ed’ha ha sunatu ‘u campaniddru; Quandu è vinutu ‘u secristanu e d’ha rapirut ‘a porta, u muartu è cadutu. Ammagginativi a scena, u secristanu ccu ri manu ara capu chi gridava:

“Azati azati! C’ ha’ patutu”?

A cchiru frammentri Juali nescia d’arriati a sepa duvi s’era d’ammucciatu e cumicia a cci diri:

“Accussí s’ammazzanu i gianti”? Mancu arriati a porta i du cumbiantu si pò stari cchiù sicuri ca t’ammazzanu.

‘U secristanu ancora cchjiù chjinu i paura i prima e ccu ra lingua ca l’attroppicava subba ogni parola è riuscitu a cci diri:

“’U’ diri nenti, ca ti dugnu cinquanta ducati”.

E Juali subitu cci’ha rispundutu:

“Si vua c’u’ dicu nenti, m’ha dari cinquanta ducati, ‘na vesta ‘i monacu a ru muortu.

U secristanu u lli paria veru ca sindi libbirava ccu accussì pocu e subbitu ha pruvvidutu a chiru chi cci’avia circatu. Juali allura piggjia ru muortu, cci minta l’abitu, ‘na pippa a ra vucca, e d’ha gjiutu a l’assittari a ru cacaturu i di monaci, l’ha cunzatu i nu modu ca stavia sulu e s’ha gghjiutu ad’ammucciari. A nna certa ura ad’arrivatu ‘u guardianu ppi fari ‘nu bisuagnu, ha trovatu a chiru, a cci’ha dittu:

Fraticì, cci vo d’assà? “Lizati c’haju a fari ‘nu bisuognu urgenti”.

Cuami a vistu ca chiru u ssi muviva ddi nenti, ccu nna manu cci’ha datu na mbuttata e chiru, parapuffiti ca è cadutu. ‘U povaru guardianu allura s’ha misu subbitu a gridari cuami nu pazzu:

“Sè, sè,fraticì chi t’ha successu, ija t’aiu sulu tuccatu”?

A cchiru puntu Juali chi s’avia d’ammucciatu arriati a porta, nescia fora e cumincia a stessa canzuna i prima:

“Accussí s’ammazzanu i gianti”? Nu cristianu u ppo mancu jiri a cacari mpaci?

Mancu intra u cacaturu i du cumbiantu si pò stari tranquilli? Mo vaju duvi ‘u judici e tti dinunziu”.

‘U guardianu, tra u bisugnu c’avia di ggià fari e ra paura chi l’era vinuta si stavia candu ‘ncuaddru e ccu na vuci i nu murtu cchijù ddi ciru veru ha cuminciatu a prigari a Juali:

“Ppi carità ..’u’ diri nenti, ca ti dugnu cientu ducati, e ru corvicamu senza chi nuddru sa nenti”.

Juali, prima ha fattu a mossa ca u cci stavia, picchì iddru era d’onestu e nnu vulia fari na cosa accussì brutta, ma pua s’ha piggjiatu i cientu ducati e ssi la misi intra a tasca.

A ru muortu l’hanu misu intra na fossa i du cumbiantu e ru guardianu tuttu trimandu sind’è ggjiutu a durmiri.

Juali si nd’è jutu a ra casa tuttu allegru ccu ri duacientu ducati ed ha manciatu sazizzi tuttu l’annu.

Zzu Rusà… ma tu cc’ijari ca sa tuttu u fattu cuami è gghjiutu?

C’allura u cc’era, ia passava sempri i da casa i Juali e quandu si mbriacava mi cuntava sempri i cavulati chi cumbinava.

Zzu Rusà… allura tu sa puru chin’era chir’uaminu muartu?

Ia u sacciu eccomi… ma a ttia u ttu puazzu diri picchì sinnò tu cci pianzi e chiru si senta chiamatu e vena stanotti e tti tira ri linzola i du liattu. Anzi,… u sapiti cchi vvi dicu? E’ migghjiu ca vindi jati a ri casiceddri vostri ca s’avvicina l’ura ca chissi giranu picchì tenanu fami e nnu vulerra c’ascuntati propria a chiru i da fragula.

Juali e ru scieccu

U zzu Rusaru u truvavamu sempri ddra, assittatu a ra banda i du fuadularu, ccu ra seggia appuggiata a ru muru e ccu ri manu e ri piadi vicinu a ru fuacu ppi ssi quadiari, A zza micuzza i l’atra minzina chi riminava ra pignata i di ciciri e ogni tantu a rivutava ppi ri fari cucinari guali.

Ad unu, ad unu, tutti i quatrariaddri e ri fimmini i da vineddra, cuami cuminciava d’a scurari vinianu e s’assittavanu vicinu a ru fuacularu, a ri pochi seggi, chini arrivava prima e pua l’atri nterra. U cc’era na sira cu ssi facia na ricoteddra intra chira casa subba u “Valici”.

A zza micuzza appicciava ra lucerna subba u fuacularu e u zzu rusaru cuminciava d’a cuntari i fraguli, ca ppi chiru tutti quanti vinianu.

Ogni d’unu ndi vulia cuntata una ma era sempri iddru chi dicidia.

“ Oji vi cuntu chira i Juali e ru scieccu”.

Ati sapiri ca na vota a ru paisi nuastru c’era na mamma ccu nu figgjiu chi si chiamava Juali

N u juarnu Juali cci’ha dittu a ra mamma:

“Vaju a ra fera”.

Mammasa cci’ha rispundutu:

“vida si rijasci ad accattari ‘nu scieccariaddru ca ni serva ppi jiri a ligna”.

Iddra cci’ha datu i sordi, e Juali si nd’è jutu a ra fera. Ha giratu tutta a fera e finarmenti ha truvatu chiru chi vulia.:

‘nu bellu scieccariaddru. C’ha misu a capizza chi s’avia purtatu appriassu e s’ha misu a caminari ppi sindi jiri a ra casa.

Vinimunindi ca ppi viniri a Sammauru, avia di passari vicinu a ru cummiantu chi na vota c’era vicinu San Piatru. Davanti a ru purtuni, ammienz”a via c’eranu tutti monaci; appena l’hanu vistu, hanu cuminciatu a diri:

“Juva’, duvi si statu?”

E Juali, tuttu cuntiantu, ha rispundutu:

“Sugnu statu a ra fera, ed haju accattatu ‘su scieccariaddru”.

I monaci allura, ad unu ad unu hanu cuminciatu na totala:

“Ma è’ scieccu o zimbaru chissu?”

Passa duvi ‘n autru monacu:

“Jua’, chid’è chissu”?

“È ‘nu scieccariaddru”.

“ Ma è’ scieccu o zimbaru chissu “?

Juali u sapia cchi pisci pijiari e tuttu ncazzatu, a ra fini cci l’ha libirata:

“È scieccu e no’ zimbaru chissu, l’haju pagatu vinti ducati”.

U guardianu, allura, c’avia capitu ca u putia fricari cci’ ha dittu:

“M’ ‘u vua vindiri a mia, ca ti dugnu deci ducati”?

U Juali ca s’avia convintu cu d’avia fattu nu bellu affari, ulli paria veru ca recupirava ra mità i di sordi e intra i d’iddru ha pinsatu:

“Siccomi ca è zimbaru, e miaggjiu u cci’u dugnu”. accussí ‘u guardianu cci’ha datu deci ducati, e sind’è jutu a ra casa. A mamma, cumi l’ha vistu arrivari cci’ ha dittu:

“ Be! C’ha’ fattu”?

“Haju fattu: haju accattatu’nu bellu scieccariaddru, armenu a mia accussì m’era parutu, pua sugnu passatu i duvi i monaci, e m’hanu dittu ca chiru era nu zimbaru; menu mali ca si l’hanu accattatu iddri e m’hanu datu puru deci ducati”. A mamma, c’avia capitu ca i monaci l’avianu fricatu ha cuminciatu a gridari e d’a smalidiciri u juarnu ca l’era natu su figghjiu ciuatu; ha pijiatu ‘nu vetti,e d’ ha cuminciatu all’assecutari e d’arriati cci gridava:

“Mala nova ti po’ viniri! T’ha’ fattu fricari i di monaci”?

Mentri ca succidia sa situazioni passava ddi ddra Turuzzu l’ortulanu c’avia l’uartu propria suttu u cumbiantu; cuami a sintutu i gridati ha firmatu a Jualli e cci l’ha cunsignatu a mammasa diciandu:

“the, Filumè, scatreialu i palati, e minaccindi assai a ra capu ca macari si pò cunzari e diventa spiartu na vota ppi sempri!”

Quandu doppu na pocu i juarni li su passati i duluri i di palati, Juali s’é vistutu i fimmina, cu’ ri paterinuastri a ri manu, sind’è jutu a ra gghjiasa i di Cappuccini, e stavia ddrà. .

Vinimunindi ca s’a fattu notti, e d’iddru era d’ancora ddra. Allura u secristanu è jutu ’ e c’ha dittu:

“Vavatindi ch’haju chiudìri a gghjiasa”. Juali allura ccu na facci tutta cianciusa c’ha rispundutu:

“Fammicci durmiri ppi carità”. U secristanu, ha pinsatu ca chira fimmina era di natru paisi e nnu d’avia duvi durmiri e ssa piatu i cumpassioni:

“cci’u vaju e dicu a ru guardianu”.

È jutu, duvi ‘u guardianu c’appena ha sintutu u fattu ha dittu:

“Sini, sini, faccilla durmiri”.

Quandu s’è fatta a menzannotti, Juali cittu cittu è jutu a ra cella i du guardianu, s’ha prisintatu avant’ ‘u liattu, ha cacciatu ‘na mazzareddra i sutta ‘a vesta, e d’ ha ‘ncignatu. a minari diciandu:

“È scieccu o zimbaru? eee te’;

è scieccu o zimbaru? eee te’“;

e minava. Quandu s’ha regulatu ch’era mienzu muortu, si nd’è jutu a ra casa.

A matina su’ juti i monaci, ed hanu trovatu’u guardianu chi stavia muriandu; priastu priastu su’ juti a chiamari i miadici ppi vidiri chi l’era mpacchjiatu.

Juali, chi si l’avia pinzata, ntantu s’era vistutu i miedicu, e sa passiava fora i du cumbiantu. Nu monacu chi stavia fujiandu ppi chiamari nu miadicu, l’ha vistu ddra fora a cci’ha dittu:

“chini siti vussuria”?

Juali, cu d’aspittava d’atru, prontamenti cci’ ha rispundutu:

“Io sono un medico forestiero, c’e qualcuno malato?”

‘U monacu priastu priastu l’ha jutu a diri a ri cumpagni chi l’hanu fattu trasiri e quasi quasi u facivanu cadiri i tant’i da prescia. Trasutu, a guardatu u malatu, e ccu na cumpitenza chi facia ‘mpressioni ha dittu:

“Questa persona soffre di una grossa infezione all’osso del fegato, è molto grave”.

E tutti i monaci allura sanu misu a ru prigari ppi l’anima i di muarti i du sarvari c’u d’era giustu ca u patr’e guardianu muriva, c’u d’avia mai fattu nenti i mali.

Juali allura, tuttu prioccupatu cci’ha dittu:

“Io lo salverei con tutto il cuore ma il mio prestigio e la mia competenza costano assai e questo tipo di intervento io non lo faccio per meno di 20 ducati”

I monaci allura hanu jiutu subbitu a piggjiari i sordi e cci l’hanu purtati prima ca chiru scienziatu si putia pintiri. Juali a chiru puntu facìa ru scumpusu ma pua, cumi si facìa nnu sfuarzu s’ha dicisu.

Acussí ha mandatu fora tutti i monaci chi si truvavanu ddrà d’intra picchì l’operazioni era dilicata e nnu bulia disturbatu; allura chini è jutu a fari café, e chini è jutu a piggjiari medicini.

Juali, na vota c’ha ristatu sulu sulu, ha cacciatu n’atra vota ‘a mazzareddra i sutta ‘u suprabitu, ed ha ‘ncignatu a minari, sempri diciandu:

“È scieccu o zimbaru? eee te’;

è scieccu o zimbaru chissu? eee te’“.

Acussí l’ha cunsumatu buanu buanu tantu ch’è ristatu cchjiù muartu ca vivu. A chiru puntu, u tta pischi! Juali si nd’è fujutu. Quandu si su’ ricuati i monaci, hanu truvatu ‘u guardianu i chira manera, si su’ misi a cianciri, e cci”hanu dumandatu:

“Chini t’ha mminatu?”

‘U guardianu, mianzu muartu, ccu nna vuci ca parica viniva già i l’atru mundu, ha riuscitu a rispundiri:

“M’a minatu chiru ch’è statu cca, u miadicu”.

I monaci allura si l’anu parrata e hanu dicisu i jiri all’arrivari:. E accussí hanu cuvirutu u guardianu i feddri i patati, e si su’ misi a fujiri ppi l’arrivari. Juali chi si l’avia d’ammaginatu, s’avia ndirizzatu verzu l’uartu i Turuzzu e l’avia truvatu chi zappava:

“Oi Turù, ma u cci sì ddi nenti ccu ra capu, cci sù tutti i monaci chi ti vuanu minari e ttu zappi “.

Turuzzu u guardava e nnu ssi putia regulari ma vidiandu ca d’aviaru i monaci stavianu viniandu ccu furcati e grastiaddri verzu duv’iddru s’ha spagnatu, e senza cci stari a pinzari natra vota, ha jittatu ‘u zappuni, a ssa misu a fujri. Allura Juali, lestu, lestu, s’ha piggjiatu ‘u zappuni, a s’ha misu a zappari. I monaci su passati i ddra e cci’hanu dumandatu:

“!Oè, brav’uamu, hati vistu a n’uamu vistutu i miadicu passari i cca?”

“Ca cuami no…, ha jittatu u fadali intra chiru cafuni e sta fujiandu i chiru pindinu”

I monaci guardandu verzu duvi dicia Juali hanu visti a Turuzzu chi fuiva cumi s’avissa ru fuacu a ru culu e allura si sù misi a fujiri ancora i cchjiù ppi l’arrivari, e quandu finarmenti su riusciti a ru piggjiari cci’hanu fattu ‘na ferma mazziata. Turuzzu puvariaddru gridava: “Picchí mi minati? ja’u’ v’aju fàttu nenti”. Juali i du luntanu si ndi ridia, pua ha jittatu ‘u zappuni, e si nd’è jutu a ra casa diciendu: “M’haju pagatu ‘u scieccu e ra mala crianza”.

“Zzu Rusà, e Turuzzu cchi d’a fattu doppu?”

U zzu Rusaru ca’ sapia ca ancunu cci’ha facia chira domanda, si facia na risateddra e prontu rispundia: “Turuzzu, i chira vota, s’ha mparatu ca chini si fa ri cazziciaddri sua campa cent’anni e ssi tu vua campari cum’iddru t’ha mparari a fari pocu domandi!”

“Zu Rusà, e mammasa cchi cci’ha dittu a Juali quandu l’ha vistu arrivari ccu ri sordi?”

“Chist’u vvu puazzu diri picchì trasa intra natra fragula i Juali e nnu va puazzu cuntari stasira picchì e troppo longa: dumanessira ricordati ca ncignamu torna i cca”

“Chiru ch’è sicuru è cca Juali chira sira ha manciatu buanu ma a mmia ‘u mma mbitatu ed’è ppi chissu forzi ca mi rumbanu i stintina”

Era ‘u signali, nsiami ccu l’adduru i di ciciri cuatti ca u tiampu i di fraguli era finitu ed era d’ura ca ognunu sindi jiva a ra casa sua a manciari.

Intra chiru mundu senza nuddra cosa sicura, tutti sapianu ca a sira doppo cc’era natra fragula.